Prokurent też odpowie za brak terminowego wniosku o ogłoszenie upadłości

Z przełomem roku, co wiadomo już od jakiegoś czasu, czeka nas dość duża zmiana w zakresie dotychczasowych regulacji objętych Prawem upadłościowym i naprawczym - jako że de facto część dotycząca postępowania naprawczego zostanie uregulowana w odmiennej ustawie - tj. ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2015 r. poz. 978). Zmiany są tak daleko idące, że art. 428 ust. 1 tejże ustawy zmieni wręcz tytuł dotychczasowej ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze - odtąd zatytułowanej po prostu Prawo upadłościowe. 

Z całą pewnością Prawo restrukturyzacyjne jako takie zasługuje na osobne całościowe omówienie - co postaram się uczynić na tych łamach - jednakże dzisiaj chciałem skupić się na jednej dość istotnej kwestii, jaką wspomniana zmiana i nowa ustawa w systemie prawnym przynosi - w tym przypadku zmieniając przepisy już obowiązujące. 

Mam mianowicie na myśli kwestię odpowiedzialności za nie złożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości - a zatem art. 21 ust. 2 obecnie obowiązującej ustawy. Obecne brzmienie art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego (Dz. U. z 2015 r. poz. 233 j.t.) wskazuje, iż:

Art. 21.
1. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
2. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami.
3. Osoby, o których mowa w ust. 1 i 2, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie określonym w ust. 1.

Generalnie ugruntowanym w orzecznictwie było, iż tak sformułowany art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego odnosił się do członków zarządu i nie dotyczył prokurentów (definicja prokury z art. 109(1) k.c. nie mówi nic o reprezentacji - która z samej swej istoty każdorazowo należy do zarządu spółki prawa handlowego). Chociaż, jak wskazuje uzasadnienie projektu, nie było to rzekomo tak oczywiste.

W związku zaś z wprowadzeniem Prawa restrukturyzacyjnego i na podstawie  art. 428 pkt 15 lit a tejże ustawy od dnia 01 stycznia 2016 r. otrzyma art. 21 Prawa, już wtedy wyłącznie naprawczego, brzmienie:

Art. 21.
1.  Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
2.  Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.
3. Osoby, o których mowa w ust. 1 i 2, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie określonym w ust. 1, chyba że nie ponoszą winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności jeżeli wykażą, że w terminie określonym w ust. 1 otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.
3a. W przypadku dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika domniemywa się, że szkoda, o której mowa w ust. 3, obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika.

Innymi słowy, ustawodawca niejako poszerzył krąg osób odpowiedzialnych za terminowe wnioskowanie o ogłoszenie upadłości o prokurentów właśnie - co należy odczytywać wraz z art. 20 ust. 2 pkt 2 Prawa upadłościowego, nadto co wynika wprost z treści uzasadnienia projektu:

Zmiana art. 20 ust. 2 pkt 2) p.u.n. ma na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez prokurentów. Co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem prokurent nie jest legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości. Odpowiednia zmiana została wprowadzona w art. 21 ust. 2 p.u.n.

Wspomniany bowiem art. 20 ust. 2 pkt 2 Prawa upadłościowego od dnia 01 stycznia 2016 r. otrzyma brzmienie:

Art. 20.
1. Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli.
2. Wniosek mogą zgłosić również: (...)
2)   w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami

w miejsce sformułowania "w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami".

Zmiana wydaje się sensowna - jednakże należy zwrócić uwagę na pewną niekonsekwencję. Otóż zwiększone zostały obowiązki prokurentów, jednakże bez jednoczesnego wyposażenia ich w instrumenty kontroli finansowej spółek odpowiednie jak przy członkach zarządów tychże. Tak czy inaczej, niewątpliwie wymusi ona po stronie prokurentów - w ich szeroko pojętym interesie - zainteresowanie bieżącą sytuacją finansową i ekonomiczną spółki pod kątem płynności regulowania zobowiązań i wypłacalności.

Należy również zwrócić uwagę na kwestię ciężaru dowodu w powyższej materii terminowości złożenia wniosku o otwarcie upadłości (art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego i naprawczego oraz art. 21 ust. 3 zdanie pierwsze Prawa upadłościowego - powyżej). Dotychczas bowiem ciężar dowodu - braku terminowości w w/w zakresie - zgodnie z ogólną zasadą ciężaru dowodu leżał po stronie wierzyciela. Obecnie zaś od stycznia 2016 r. znowelizowany przepis przyjmie domniemanie winy osoby zobowiązanej do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

W tym kontekście kwestia wykazania braku winy wydaje się ciekawie odnosić się do prokurentów właśnie, mając na uwadze, iż ustawodawca nie obciąża ich obowiązkiem czy też uprawnieniem do żądania informacji o sytuacji finansowej i płynności danego podmiotu. Skoro mowa bowiem o braku winy - to w czym upatrywać podstawy jego obowiązku (a dalej: zawinienia poprzez jego uchybienie) w tym zakresie? W przepisach wydaje się, że nie - rozwiązaniem może być tu kwestia uregulowania umownego dotyczącego tej kwestii, ale przecież nie zawsze musi ono istnieć. Jak by nie patrzeć, sądy będą musiały dokładnie analizować każdy przypadek w kontekście statusu danego prokurenta w danej spółce oraz poziomu jego wiedzy o finansach i wypłacalności spółki.

Wprowadzone zostanie ustawowe określenie pojęcia i domniemanie pojęcia szkody na potrzeby tychże przepisów - zgodnie art. 21 ust. 3a Prawa upadłościowego (powyżej) - jako wysokości niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika. W sytuacji kwestionowania tejże szkody, czy to przez członka zarządu czy też prokurenta, to na nim będzie spoczywał ciężar wykazania jej rozmiaru jako niższej od kwoty wierzytelności.

Oczywiście, w sposób istotny zmienia się (art. 21 ust. 1) kwestia terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez właściwe osoby - z dwóch tygodni do 30 dni.