czwartek, 31 marca 2011

Zmiany w prawie spadkowym - zapis windykacyjny

Z zainteresowaniem odnotowałem uchwalenie Ustawy z 18.03.2011 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która w pewien sposób rewolucjonizuje polskie prawo spadkowe (mój konik). 

Przede wszystkim wyodrębnione zostają, z nazwy, osobne rozdziały dotyczące zapisu - tzn. osobny rozdział dla zapisu zwykłego (968 KC), i nowy rozdział dla wprowadzanego zapisu windykacyjnego (definicja w 981 1 KC, ale nawiązania do niego znajdą się w dodatkowych regulacjach już istniejących dalszych [chronologicznie] przepisów prawa spadkowego w KC). 

Czym jest zapis windykacyjny? Nową konstrukcją prawną, z jakiej skorzystać będzie mógł spadkodawca, sporządzając testament notarialny (zapis windykacyjny dopuszczalny będzie tylko w tej formie testamentu). Wskazać on będzie mógł w nim, iż oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu, należący do majątku spadkowego, z chwilą otwarcia spadku. Takim przedmiotem może być (981 1 KC):
  • rzecz oznaczona co do tożsamości
  • zbywalne prawo majątkowe
  • przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
  • ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytko­wania lub służebności 
Aby zapis był skuteczny, muszą zostać spełnione 2 warunki:
  • w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu należy do spadkodawcy i spadkodawca nie był zobowiązany do jego zbycia (gdy przedmiotem zapisu jest ustano­wienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest jest, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością należy do spadku i spadkodawca nie był zobowiązany do jego zbycia) (981 2 KC)
  • nie został uczyniony z zastrzeżeniem warunku lub terminu (981 3 KC); zastrzeżenie takie uznaje się za niebyłe, jednocześnie analogicznie stosując konstrukcję z 962 KC (jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny)

Przedmiot zapisu windykacyjnego może być uwzględniany na potrzeby wyliczania zachowku (993 KC); przyjmuje się wówczas (995 KC), a także przy doliczaniu wartości zapisu do schedy spadkowej (1039 KC, 1042 § 2 1 KC ):
  • wartość zapisu z daty otwarcia spadku
  • cen z daty ustalania zachowku/działu spadku 
W kontekście występowania z roszczeniami o uzupełnienie zachowku poprzez doliczenie do spadku wartości dokonanych przez spadkodawcę na rzecz konkretnych osób darowizn (994 KC) również poprzez analogię zastosowano w przypadku zapisu windykacyjnego w 999 1 KC (1000 KC) - w zakresie odpowiedzialności zapisobiorcy do wysokości w granicach wzbogacenia na skutek przyjęcia zapisu (także do wysokości nadwyżki ponad zachowek przysługujący samemu zapisobiorcy). Odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku ze strony kilku beneficjentów zapisów windykacyjnych jest solidarna.

Przepisy 1003-1007 KC, regulujące kwestię możliwości stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń ograniczone zostają jedynie do zapisów zwykłych.

Zgodnie z nowym brzmieniem 1007 KC, inny jest okres przedawnienia roszczeń przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub daro­wizny - wynosi 5 lat od otwarcia spadku (nie 3, jak w wypadku roszczeń dot. zapisów zwykłych, poleceń i darowizn - w dotychczasowym brzmieniu przepisu). Do roszczeń z 1007  KC, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy tego artykułu w brzmieniu nadanym nowelizacją.

Zastosowanie do nowej konstrukcji prawnej znajdują przepisy odnośnie przyjęcia oraz odrzucenia spadku - zatem 6 m-czny termin na wskazanie sposobu przyjęcia spadku lub jego odrzucenie (981 5 KC). Wydaje się, że wskazać należy wówczas na potrzeby takiego oświadczenia - jeśli zapisobierca windykacyjny jest równocześnie spadkobiercą testamentowym lub ustawowym - na jakiej podstawie prawnej dokonuje przyjęcia/odrzucenia spadku (np. odrzuca zapis windykacyjny i testament, ale przyjmuje ustawowo - lub w innej konfiguracji).

Analogicznie kształtuje się kwestia odpowiedzialności zapisobiorców windykacyjnych za długi spadkowe - zatem solidarnie ze spadkobiercami do momentu działu spadku (1034 KC). Po dokonaniu działu spadku, rozliczenia między spadkobiercami a osobami, na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne, nastąpią proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (według cen i dat z daty otwarcia  spadku) Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Zapisy windykacyjne doliczane będą także do schedy spadkowej (1039 KC) na zasadach jak dotychczas z darowiznami - chyba, że wartość zapisu/darowizny przewyższa wartość schedy spadkowej. Nie dolicza się jednak do schedy pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windy­kacyjnego (1042 § 3 KC).

W sprawach nieuregulowanych wprost w rozdziale o zapisie windykacyjnym zastosowanie znajdują przepisy o zapisie zwykłym (981 6 KC). 

Nowelizacja dokonuje także innych zmian w KC w zakresie wykonawców testamentu:
  • wprowadza możliwość wskazania przez spadkobiercę więcej niż jednego (kilku) wykonawców testamentu (986 § 1 KC)
  • wykonawcy testamentu mogą być powołani w różnym zakresie: zarządu całym spadkiem, jego zorgani­zowaną częścią lub oznaczonym składnikiem (986 1 KC); analogicznie zmienia się zakres możliwości pozwana wykonawcy testamentu (988 § 2 KC), rozliczania roszczeń między spadkobiercą a wykonawcą testamentu (989 § 1 KC)
  • to wykonawca testamentu, o ile powołany, wydaje zapisobiorcy windykacyjnemu przedmiot zapisu (988 § 3 KC)
  • w 988 KC dopisano, iż wydanie majątku przez wykonawcę testamentu winno nastąpić najpóźniej po dokonaniu działu spadku 
  • wykonawca testamentu może zostać powołany w zakresie jedynie zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego do objęcia go we władanie przez beneficjenta zapisu (990 1 KC)
Powyższe zmiany oznaczają także zmiany procedury cywilnej:
  •  w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu (677 KPC)
  • stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windy­ka­cyjnego może nastąpić również przez wydanie przez sąd postanowienia częścio­wego (677 KPC)
  • postępowanie o dział spadku zostaje ograniczone jedynie do zapisów zwykłych (686 KPC)
Zmiany dotykają zatem także kwestii związanych z uprawnieniami z zakresu prawa spadkowego, przysługujących notariuszom:
  • do sporządzenia protokołu poświadczenia dziedziczenia konieczna jest także obecność wszystkich beneficjentów zapisu windykacyjnego (95b Ustawy o notariacie)
  • do sporządzenia protokołu poświadczenia dziedziczenia konieczne jest złożenie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu także zapisu windykacyjnego, o ile od otwarcia spadku nie upłynęło 6 m-cy (95c § UoN)
  • do sporządzenia w/w protokołu konieczny jest zatem także brak wątpliwości co do osoby beneficjenta zapisu i jego przedmiotu (95e UoN) i wskazanie w jego treści zapisobiorcy oraz przedmiotu zapisu (95f § 1 pkt 7a)
Vacatio legis - 6 m-cy. 

0 komentarze:

Prześlij komentarz