Netykieta - nie bądź pan cham, zachowuj się - także w internecie

Czym jest netykieta? Jest to zbiór zasad przyzwoitego zachowania w Internecie, swoista etykieta obowiązująca w sieci, zbiór reguł właściwego i zgodnego z ogólnie przyjętymi zasadami etyki i prawa postępowania internautów w cyberprzestrzeni (G. Kubas, praca mgr napisana pod kierunkiem prof. dr hab. R. Markiewicza pt.  Kodeks etyczny czy prawo Internetu, UJ 2004). Skąd ta nazwa? Net (ang.) – "sieć" i etiquette (fr.) – "formy zachowania się" - ze złożenia właśnie netykieta wychodzi. 

Co ciekawe - samo pojęcie netykiety... istnieje dłużej niż sam protokół www (pierwotnie pojęcia używano w kontekście Telnetu, Usenetu lub FTP). Oczywiście, nie w obecnej formie - netykieta była modyfikowana i zmieniała się przez lata, choć jej założenia pozostają niezmienne. 

Kilka ciekawostek:

• pierwszy zbiór zasad etycznych do stosowania w internecie opracowała Arlena H. Rinaldi w 1992, na Florida Atlantic University prowadząca kursy z podstaw wiedzy i pracy w internecie; zbiór ten zawierał korzystania z poczty elektronicznej, wykorzystywania plików danych (przesyłanie FTP) oraz grup dyskusyjnych; cel i założenie powstania owego zbioru - umożliwienie jak najpełniejszego wykorzystania zasobów internetu, przy maksymalnej odpowiedzialności użytkownika za sposób dostępu i transmisji informacji przez sieć
• kolejny, pierwszy na większą skalę dokumenty mówiący o netykiecie, to RFC 1855 pt. Netiquette Guidelines, który powstał w 1995 pod kierunkiem Sally Hambridge z Intela; RFC (request for comments) to opracowania nieformalnego międzynarodowego stowarzyszenia osób zainteresowanych ustanawianiem wspólnych standardów technicznych i organizacyjnych dla obsługi internetu Internet Engineering Task Force (IETF); nie jest to prawo wiążące - jednakże RFC 1855 dotarł do bardzo wielu odbiorców i został przyjęty przez bardzo szerokie grono (recepcja była większa niż innych zaleceń IETF); nie wskazywał on standardu internetowego, ale stanowił zbiór wskazówek netykiety - z założenia miał stanowić wytyczną tak dla administratorów, jak i użytkowników; zalecenia podzielono na kategorie: dot. komunikacji bezpośredniej, komunikacji grupowej i usługi informacyjnych - zaś każda z tych 3 kategorii osobno była opisana pod kątem administratora i użytkownika

Gdyby chcieć wskazać zasady netykiety, jakich należy przestrzegać, to można pokusić się o formę jakby takich 10 przykazań:

1. Szanuj prawa autorskie - cytując, podaj źródło informacji; przestrzegaj licencji
2. Chroń prywatność i dane osobowe - szanuj prywatność otrzymywanych informacji, nie przesyłaj (forwarduj) do zbyt dużej liczby osób maili, co do których mógłby sobie tego nie życzyć autor; dbaj o tajność haseł, jakich używasz (nie zapamiętuj ich na komputerach, z których korzysta większa liczba osób); kończąc korzystanie z usługi, do której się logujesz -  nie zamykaj po prostu przeglądarki, ale zawsze się wyloguj; gdy jest to tylko możliwe - loguj się za pomocą transmisji szyfrowanej
3. Chroń bezpieczeństwo poczty elektronicznej - prosta zasada: nie umieszczaj w mailu nic, czego byś nie umieścił na zwykłej, klasycznej pocztówce; jeśli przesyłasz coś, co ma pozostać nieujawnione osobom postronnym - korzystaj z programów szyfrujących (klucze PGP)
4. Unikaj spamu - pisz zwięźle i na temat - nikt nie lubi dostawać stosów reklamówek, niechcianej i niezamówionej korespondencji elektronicznej; przesłanka - typowo ekonomiczna: przesłanie wiadomości generuje koszt, rozkładany po połowie na nadawcę i odbiorcę; nie wysyłaj niepotrzebnie zbyt dużych plików (nie każdy posiada łącze o wysokiej przepustowości); gdy piszesz - pisz konkretnie, zwięźle i na temat; jeśli cytujesz wcześniejszą wiadomość - to tylko w zakresie tego, do czego się ustosunkowujesz, a nie całości wiadomości; nie wysyłaj maila tylko po to, aby grzecznościowo odpowiedzieć na odpowiedź
5. Dbaj o bezpieczeństwo sieci i sprzętu - serwisuj sprzęt, dokonuj jego przeglądu, przeczyść od czasu do czasu, odkurz; administrator winien dbać o to, skąd i kto (z jakiej lokalizacji) pobiera pliki w sieci; gdy jest konieczne z przyczyn obiektywnych wyłączenie danej usługi - administrator powinien o tym uprzedzić użytkowników z góry
6. Dopełniaj obowiązków informacyjnych (dotyczy administratorów) - umieszczaj w serwisie FAQ (Frequently Asked Questions - często zadawane pytania) z najprzydatniejszymi informacjami o witrynie, odpowiedziami na najprostsze pytania użytkowników (zaoszczędzisz sam czas); nie kopiuj po prostu informacji z innych stron; witryna powinna być aktualna i na bieżąco aktualizowana; witryna musi zawierać regulamin przetwarzania danych osobowych; gdy oferujesz hosting - określ, jaką ilość przestrzeni przyznajesz użytkownikom (gdy się to zmieni - poinformuj każdego); gdy oferujesz forum - moderowane winno być na bieżąco
7. Przestrzegaj reguł technicznych - przeglądaj codziennie zawartość swojej skrzynki - niechciane wiadomości usuwaj; nie instaluj niepotrzebnego oprogramowania na komputerze (szczególnie, gdy nie korzystasz z niego wyłącznie sam)
8. Przestrzegaj reguł redakcyjnych - unikaj pisania DUŻYMI literami, nadużywania :-) emotikon (w różnych kulturach mogą one oznaczać coś zupełnie innego niż w miejscu, gdzie użył ich nadawca); pisząc wiadomość - korzystaj z zasad interpunkcji i ortografii (znaki przystankowe, duże litery na początku zdania); używając skrótów (imho, btw) weź pod uwagę, czy odbiorca będzie je rozumiał; podpisuj - stopka - wysyłane wiadomości (max 4 linijki tekstu)
9. Dochowuj kurtuazji sieciowej - nie używaj słów powszechnie używanych za wulgarne; oczekując odpowiedzi - bierz pod uwagę strefę czasową odbiorcy czy różnice kulturowe; odpowiadaj na wiadomości skierowane jedynie bezpośrednio do ciebie (nie na takie, które otrzymujesz do wiadomości); zadając pytanie odnośnie serwisu - zwróć się do moderatora, a nie do najwyższego administratora; dołączając do forum lub listy dyskusyjnej - zapoznaj się najpierw z regulaminem i stosuj się do niego
10. Bądź tolerancyjny - zarówno w stosunku do kontrowersyjnych odpowiedzi innych użytkowników internetu, jak i poprzez możliwie neutralny (nie złośliwy, nie cyniczny) charakter wysyłanych lub publikowanych wypowiedzi - zgodnie z tzw. prawem Postela, które mówi bądź konserwatywny w tym, co wysyłasz, i liberalny dla tego, co otrzymujesz.

Niektóre z norm netykiety znajdują wprost odzwierciedlenie w przepisach prawach:

• ochrona prawa autorskiego - Konwencja berneńska z 09.09.1886 o ochronie dzieł literackich i artystycznych, Konwencja World Intelectual Property Organisation (WIPO) o prawie autorskim z 1996, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 04.02.1994
• ochrona prywatności i danych osobowych - ustawa o ochronie danych osobowych z 29.08.1997
• ochrona poczty elektronicznej - kodeks karny z 06.06.1997 (art. 267, rozdział XXXIII tegoż kodeksu)
• zapobieganie spamowaniu - ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną z 18.07.2002 (art. 10), ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16.04.1993 (art. 3, 18, 19), ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny z 02.03.2000 (art. 6)
• promowanie tolerancji - kodeks karny z 06.06.1997 (poszczególne przepisy, m.in. penalizujące nawoływanie do popełnienia przestępstwa, propagowanie ustroju totalitarnego, nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych, itp. - art. 151, 190, 196, 255, 256, 257); kodeks cywilny z 23.04.1964 (art. 23)

Piszą powyższy tekst, korzystałem z książki dr. Joanny Kuleszy pt. Ius internet. Między prawem a etyką (Warszawa 2010).