Kodeks cywilny - część ogólna - osoby fizyczne - zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, ubezwłasnowolnienie

Ostatnio stwierdziłem, że chciałbym nieco zmienić profil tego bloga. Żeby nie tylko pisać o wydarzeniach ciekawych, a prawa dotyczących - co napisać nieco o prawie, albo inaczej, to prawo spróbować w pewnej skondensowanej formie przekazać. Głównie podstawy, i pewnie prawo cywilne, bo w tej materii najlepiej się odnajduję. Procedurę, oczywiście też. 

Pomysł jest taki, aby na początku (ciekawie powiedziane, biorąc pod uwagę przeszło 1000 przepisów...) zająć się Kodeksem cywilnym. Dzisiaj - pierwsza część.

>>>

Zdolność prawna / pełnoletniość / brak zdolności do czynności prawnych - ubezwłasnowolnienie całkowite
 

Zdolność prawną nabywa każdy człowiek w momencie urodzenia się (art. 8 KC). W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe (art. 9 KC). 

Osoba do ukończeniu 18 lat jest małoletnim (nie - nieletnim - to pojęcie z zakresu prawa karnego).  

Pełnoletnim jest, kto ukończył lat 18 (art. 10 KC) - z zastrzeżeniem, że o ile przed ukończeniem tego wieku wstąpił w związek małżeński, uzyskał pełnoletniość w momencie zawarcia tego związku. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (art. 11 KC).

Nie mają zdolności do czynności prawnych (art. 12 KC) osoby:

1. które nie ukończyły lat trzynastu 
2. ubezwłasnowolnione całkowicie (dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę [uregulowaną w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym], chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską - art. 13 KC).

Osoba, która ukończyła lat 13, może być ubezwłasnowolniona całkowicie (art. 13 KC), jeżeli nie jest w stanie kierować swym postępowaniem wskutek:

• choroby psychicznej, 
• niedorozwoju umysłowego 
• innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych / ubezwłasnowolnienie częściowe

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna (art. 14 KC). Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. zwykłe zakupy w sklepie - produkty spożywcze, gazeta), umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 15 KC) posiadają:

1. małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście
2. osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo (art. 16 KC) jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw, z powodu:

1. choroby psychicznej, 
2. niedorozwoju umysłowego 
3. innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę [uregulowaną w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym].

Do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem (art. 17 KC) potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego - z wyjątkiem wskazanym w art. 22 par. 3 KP, który wskazuje, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.

Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela (art. 18 KC), jednak osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego (może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu).  

Jednostronna czynność prawna, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, a dokonana samodzielnie przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, jest nieważna (art. 19 KC). Osoba taka może jednak, bez zgody przedstawiciela ustawowego, zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 20 KC - analogia do, wspomnianego wyżej, art. 14 KC).

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi (art. 21 KC).

Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą (art. 22 KC). Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego - tj.:

1. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko (art. 101 par. 3 KRiO)
2. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego (art. 156 KRiO)
3. sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką;  przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego; gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej; opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego (art. 161 KC).

Definicja konsumenta

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22 ze zn. 1 KC).

Ochrona dóbr osobistych to osobna historia, zagadnienie na osobny wpis.