Z zainteresowaniem odnotowałem uchwalenie Ustawy z 18.03.2011 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która w pewien sposób rewolucjonizuje polskie prawo spadkowe (mój konik).
Przede wszystkim wyodrębnione zostają, z nazwy, osobne rozdziały dotyczące zapisu - tzn. osobny rozdział dla zapisu zwykłego (968 KC), i nowy rozdział dla wprowadzanego zapisu windykacyjnego (definicja w 981 1 KC, ale nawiązania do niego znajdą się w dodatkowych regulacjach już istniejących dalszych [chronologicznie] przepisów prawa spadkowego w KC).
Czym jest zapis windykacyjny? Nową konstrukcją prawną, z jakiej skorzystać będzie mógł spadkodawca, sporządzając testament notarialny (zapis windykacyjny dopuszczalny będzie tylko w tej formie testamentu). Wskazać on będzie mógł w nim, iż oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu, należący do majątku spadkowego, z chwilą otwarcia spadku. Takim przedmiotem może być (981 1 KC):
- rzecz oznaczona co do tożsamości
- zbywalne prawo majątkowe
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności
- w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu należy do spadkodawcy i spadkodawca nie był zobowiązany do jego zbycia (gdy przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest jest, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością należy do spadku i spadkodawca nie był zobowiązany do jego zbycia) (981 2 KC)
- nie został uczyniony z zastrzeżeniem warunku lub terminu (981 3 KC); zastrzeżenie takie uznaje się za niebyłe, jednocześnie analogicznie stosując konstrukcję z 962 KC (jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny)
Przedmiot zapisu windykacyjnego może być uwzględniany na potrzeby wyliczania zachowku (993 KC); przyjmuje się wówczas (995 KC), a także przy doliczaniu wartości zapisu do schedy spadkowej (1039 KC, 1042 § 2 1 KC ):
- wartość zapisu z daty otwarcia spadku
- cen z daty ustalania zachowku/działu spadku
Przepisy 1003-1007 KC, regulujące kwestię możliwości stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń ograniczone zostają jedynie do zapisów zwykłych.
Zgodnie z nowym brzmieniem 1007 KC, inny jest okres przedawnienia roszczeń przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny - wynosi 5 lat od otwarcia spadku (nie 3, jak w wypadku roszczeń dot. zapisów zwykłych, poleceń i darowizn - w dotychczasowym brzmieniu przepisu). Do roszczeń z 1007 KC, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy tego artykułu w brzmieniu nadanym nowelizacją.
Zastosowanie do nowej konstrukcji prawnej znajdują przepisy odnośnie przyjęcia oraz odrzucenia spadku - zatem 6 m-czny termin na wskazanie sposobu przyjęcia spadku lub jego odrzucenie (981 5 KC). Wydaje się, że wskazać należy wówczas na potrzeby takiego oświadczenia - jeśli zapisobierca windykacyjny jest równocześnie spadkobiercą testamentowym lub ustawowym - na jakiej podstawie prawnej dokonuje przyjęcia/odrzucenia spadku (np. odrzuca zapis windykacyjny i testament, ale przyjmuje ustawowo - lub w innej konfiguracji).
Analogicznie kształtuje się kwestia odpowiedzialności zapisobiorców windykacyjnych za długi spadkowe - zatem solidarnie ze spadkobiercami do momentu działu spadku (1034 KC). Po dokonaniu działu spadku, rozliczenia między spadkobiercami a osobami, na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne, nastąpią proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (według cen i dat z daty otwarcia spadku) Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
Zapisy windykacyjne doliczane będą także do schedy spadkowej (1039 KC) na zasadach jak dotychczas z darowiznami - chyba, że wartość zapisu/darowizny przewyższa wartość schedy spadkowej. Nie dolicza się jednak do schedy pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego (1042 § 3 KC).
W sprawach nieuregulowanych wprost w rozdziale o zapisie windykacyjnym zastosowanie znajdują przepisy o zapisie zwykłym (981 6 KC).
Nowelizacja dokonuje także innych zmian w KC w zakresie wykonawców testamentu:
- wprowadza możliwość wskazania przez spadkobiercę więcej niż jednego (kilku) wykonawców testamentu (986 § 1 KC)
- wykonawcy testamentu mogą być powołani w różnym zakresie: zarządu całym spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem (986 1 KC); analogicznie zmienia się zakres możliwości pozwana wykonawcy testamentu (988 § 2 KC), rozliczania roszczeń między spadkobiercą a wykonawcą testamentu (989 § 1 KC)
- to wykonawca testamentu, o ile powołany, wydaje zapisobiorcy windykacyjnemu przedmiot zapisu (988 § 3 KC)
- w 988 KC dopisano, iż wydanie majątku przez wykonawcę testamentu winno nastąpić najpóźniej po dokonaniu działu spadku
- wykonawca testamentu może zostać powołany w zakresie jedynie zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego do objęcia go we władanie przez beneficjenta zapisu (990 1 KC)
- w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu (677 KPC)
- stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego może nastąpić również przez wydanie przez sąd postanowienia częściowego (677 KPC)
- postępowanie o dział spadku zostaje ograniczone jedynie do zapisów zwykłych (686 KPC)
- do sporządzenia protokołu poświadczenia dziedziczenia konieczna jest także obecność wszystkich beneficjentów zapisu windykacyjnego (95b Ustawy o notariacie)
- do sporządzenia protokołu poświadczenia dziedziczenia konieczne jest złożenie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu także zapisu windykacyjnego, o ile od otwarcia spadku nie upłynęło 6 m-cy (95c § UoN)
- do sporządzenia w/w protokołu konieczny jest zatem także brak wątpliwości co do osoby beneficjenta zapisu i jego przedmiotu (95e UoN) i wskazanie w jego treści zapisobiorcy oraz przedmiotu zapisu (95f § 1 pkt 7a)